مبانی قرآنی ماهیت ولایت از منظر ابن عربی و امام خمینی ( ره )

چکیده یکی از مهم ترین تجلیّات اسمای الهی در نظام عالم، «ولی» است. این تجلّی سبب شده نظام عالم پیوسته محتاج و نیازمند حضور ولی خدا باشد؛ چنان که امام جعفر صادق (ع) بقای عالم بدون امام را محال دانسته و فرموده اند: «لَو بَقیِیَتِ الأرضُ بغَیرِ إِمَامٍ لَساَخَت» (کلینی، ج1، ص 179). موضوع ولایت در منظومه ی معرفتی متفکران مسلمان، به ویژه عارفان و فیلسوفان، مورد تأکید بود و هر یک به قدر سیر و سلوک خود و یا تفلسف و خردورزی اش، از اسرار این حقیقت ناب سخن گفته اند. اهمیت ولایت در اندیشه ی شیعی نسبت به سایرین، صد چندان است. این مسأله، از مبانی بی بدیل اعتقادات وتفکر عقلی- شهودی متألّهان شیعی شمرده شده است؛ چنان که باقرالعلوم(ع) چیزی را هم پایه او ندانسته و فرموده: «وَ لَم تُناَدَ بشَیءٍ مَا نُودیَ بالوَلَایَه» (همان، ج 2، ص 18). این رساله، در مقام بررسی دیدگاه دو متفکر تاثیرگذار در جهان اسلام، یعنی محی الدین ابن عربی معروف به شیخ اکبر و امام خمینی (ره) است. روش تحقیق این رساله تطبیقی و روی آورد آن درون دینی است. نتایج به دست آمده از تحقیق نشان می دهد، از دیدگاه هر دو متفکر مسلمان، ولایت به عنوان عنصری گران سنگ در نظام معرفتی اسلام نقش آفرین بوده و ارزش والای هر پیامبری قبل از اِخبار از غیب و پیام آوری از آسمان، به ولایت اوست. در این میان، جایگاه ولایت نبی خاتم (ص) و وصّی به حق ایشان حضرت امیر(ع) به عنوان خاتم ولایت مطلقه و مرتبت والای ولایت امام عصر (عج) به عنوان خاتم ولایت مقیّده با تفاوت هایی مورد تأکید بوده و معارف قرآنی و دیگر معرفت های حاصل از آن تحت تأثیر این معرفت اصیل اسلامی است و فهم آن نه به عنوان یکی از مسایل معارف اسلامی، بلکه، روح گوهر معارف دینی اهمیت انکارناپذیری دارد. واژگان کلیدی: ولایت، ولایت مطلقه، ولایت مقیّده، حقیقت محمّدیه، حقیقت ولویه، ابن عربی، امام خمینی (ره).